غیاث‌الدین ابوالفتح عُمَر بن ‌ابراهیم خیام نیشابوری (28 اردیبهشت 427- 12 آذر 510 خورشیدی در نیشابور) فیلسوف، ریاضی‌دان، ستاره‌شناس و رباعی سرای ایرانی است. گرچه پایگاه علمی خیام برتر از جایگاه ادبی او است و لقبش «حجّةالحق» بوده ‌است؛ ولی آوازه وی بیشتر به‌واسطه نگارش رباعیاتش است که به اغلب زبان‌های زنده ترجمه‌شده است. از خیام به‌عنوان جانشین ابن‌سینا یاد می‌کنند.

دلایل سرشناسی خیام: تدوین تقویم جلالی (که هم‌اکنون نیز استفاده می‌شود)، رباعیات، استاد بی‌بدیل فلسفه طبیعی (مادی)، ریاضیات، منطق و متافیزیک، مثلث خیام-پاسکال، چهارضلعی خیام-ساکری

ردپای خیام در دیگر نقاط دنیا:

تأثیرات خیام بر ادبیات غرب از «مارک تواین» تا «تی. اس. الیوت» او را به نماد فلسفه شرق و شاعر محبوب روشن‌فکران جهان تبدیل کرده ‌است.

آبراهام لینکن از رئیس‌جمهوری‌های معروف آمریکا همیشه پیش از خواب رباعیات خیام می‌خواند.

یکی از حفره‌های ماه به‌افتخار خیام «عمر خیام» نامیده شده است.

ساخت چند نمایش‌نامه و فیلم درباره عمر خیام ازجمله فیلمی آمریکایی ساخته 1956، میراث دار، افسانه عمر خیام، فیلم دیگر آمریکایی ساخته 2005 و...

آنان که محیط فضل و آداب شدند                  در جمع کمال شمع اصحاب شدند

ره زین شب تاریک نبردند برون                    گفتند فسانه‌ای و در خواب شدند

ادوارد فیتز جرالد (1883-1809) به‌عنوان خالقِ نخستین و معروف‌ترین ترجمه رباعیات خیام به زبان انگلیسی شناخته می‌شود.

نخستین بار صادق هدایت (1330-1281) نویسنده و مترجم نام‌آور، ترانه‌های خیام را به‌درستی از رباعیات ساختگی که به او نسبت می‌دادند پالوده کرد.